हिलेखर्कमा हाइसन्चो - युवराज नयाँघरे

भई त गयो बियाँलो †
अनेक परिबन्द मिलाउँदा मिलाउँदै ढिला भयो । छिम्काको लेकबाट विदा हुन साह्रै हम्मे प¥यो हामीलाई । धेरैतिर बिदावारी हँुँदाहुँदै ढल्किहाल्यो दिन ।
हिलेखर्क हिँडेर पुग्छु भन्नेहरूको ताइँ ढल्दो दिनले लिने भो मज्जैले । वरपरकाहरू सुनाइरहेथे दुरन्त खबर ।
छिम्काको लेखकमा मेलाको रौनक गम्किरहेथ्यो बेस्सरी । घन्किरहेथ्यो दोहोरी जमिरहेको थियो कौरा, उर्लिरहेको थियो घाटु र छचल्किरहेको थियो छेलो । लेग्रो तानेर गुर्सिनीहरू झाम्रे गाइरहेकै थिए । मगर्नीहरू सेल पकाइरहेकै थिए ।
पाखाभरि कर्के नजरमा मोहनी साटासाट भइरहेकै थियो । ओठ टोकेर कटाक्ष चलिरहेकै थियो । तैपनि रोकिएनौं हामी । अडिएनौं हामी छिम्कामा ।
कसैगरी पुग्नु थियो हिलेखर्क ।
अघिल्लो दिनभरि हिँडिएथ्यो पासुँला बटारुन्जेल । आजकै बिहान पनि सँगै निकाल्ने उकाली र ओहालीमा तीनघण्टा मज्जैले ओहोरदोहोर गरेथेँ मैले पिडुँला फर्केथे बढ्ता हिँडेर ।


अब फेरि हिँड्नु थियो कडैसँग । नहिँडी सुखै थिएन मैले । पैताला नदुखाई धरै थिएन मैले । छेपारी नदोब्राई भएकै थिएन मैले ।
वनतरुल, भ्याकुर र गिठ्ठा खुब खाइयो । सेल गुन्द्रुक र साँधेको भट्ट बेस्सरी खाइयो । पानी अमला, हर्रो र बोजो पटक–पटक चुसियो । घामले पुछेका सुकिला थुम्कामा दगुरेका वायु लिएर फोक्सो बलियो पारियो ।
छातीमा छपक्क छ छिम्केश्वरीको माया †
बल्ल चारबजे हामी छुर्दुराउन पायौँ हिलेखर्क । बियाँलो भइसकेको छ । दोष कसलाई दिने ? कुनै सीमा हुँदो रहेनछ माया गर्नेहरूको । जात न धर्म, उमेर न हैसियत जुनै नि हुने माया गर्नेको अधिकार ।
त्यही अधिकारको चेपुवामा परेथ्यौँ हामी, छिम्कामा ।
झोला काँधमा बोकेर उठेपछि मुस्किलले विदा पायौँ हामीले । छिम्काको हार्दिकतालाई सँगेटेर गाडिएका खुट्टाले बल्ल पाए अनुमति ।
गीतको रम्म रन्को छ कानभरि । आँखाभरि छ यो लेकको खुल्दुली र खित्का परेलीभरि पोतिएको छ पहाडी चमक ।
सात हजार फिट उचाइको लेकको मध्य ढाड छोेडेर पूर्वलाग्दा ओइरिइरहेकै थिए मान्छेहरू । जात्रेको हुल चुलबुले थियो, चञ्चले थियो र चर्तिकले थियो ।
मेलाको लोलोपोतोमा परिसकेथे ती ।
खुइलेका गोडाले भनिसकेका छन्– ‘आज नि हिँडाइमा परियो । अघिल्लो जुनीमा रिनै खाइएको रै‘छ नयाँघरेको †’
आँखैले नभ्याउने आयो घाँसे चौर ।
तनहुँ, गोर्खा, उदयपुर, ललितपुर, भक्तपुर र रोल्पाली साथीहरू मसँगै मिलाइरहेकै छन् पाइला । अरु तन्नेरी मित्रहरू निकै अघि पुगेर सुसेला हालिरहेका छन् । लाग्छ, कुद्न मात्र जानेका छन् तिनले । थामिनु र रोकिनु तिनको जीवनको अपराध हो– त्यस्तै लाग्छ हस्याङफस्याङ र दगुराइ ।
पहाडका थुम्का आँखा सामु टुप्लुकिन्छन् । टुप्पा–टुप्पा टेकेर हिँड्न पाए कति आनन्दी हुने ? दिनभरिको बाटो त घन्टाभरमै सखाप ††
मैले मनचिन्ते लड्डु खाएँ क्वाप्प ।
जात्रा भर्न आउने र जानेको लर्को भेटिरहेको छु म । आँखामा उज्यालो थपेर, शरीरको सारा बैंस बोली र स्वरमा उतारेर बेगिएको त्यो बयान भरे अथवा भोलि कुन गतिमा घर फिर्ला ?
मोदनाथ मरहठ्ठा प्रश्न हु¥याउँछन् हामीतिर । उत्तर छैनन् हाम्रा आँखामा । निकै अक्करे ओराली झरिनसक्दै रमाइलो टारबारीमा थपक्क बसेका भव्य घरहरूले जम्ला हात गरेर हामीलाई । घुमाउने आकारका ती घरका आँगनमा देखिन्थे बाँस ताछेर डोकाडाला बुन्नेहरू । लस्करे घर नाँघ्दै पूर्व हान्निएका छौँ हामी । सबैले छोडे पनि उदयपुरे मातृका र गोर्खाली नारायण घिच्च्याइरहेछन् मलाई ।
टुप्पी पोल्ने तातो छ घामको †
सबै कुरा थाति राखेर हिँड्नु छ । समयका जुइना चुँडाल्दै, समयकै धोक्रा सिउनु परेको छ ।
जलजलाउँदा फोका कति उठे थाहा छैन, गोडामा । नयाँ जुत्ताको निरङ्कुशता हिजैदेखि खेपिरहेका छन् यी गोडाले । कठै, तैँ चुप मै चुप भएर लस्किरहेका एकोहोरो । तिनको बिजोग खप्ने म, सुन्ने धर्ती †
बाटो तल फाँट छ । फाँटतल छङ्गाछुर भीर । तल धेरै तल खोलो दगुरेको देखिन्छ । अझ पर पहाडका धेरै तहमा नीलो, हरियो रङ मिसिएर अनौठो चरित्र छरिएको छ जताततै । पहाडका तरेलीमा देखिन्छ सयौँ रङको मुजैमुजा ।
‘बास बस्न त पुग्ने हो नि । ज्यानै मारेर केको हिँड्नु †
फटाफट हिँडिरहेकाहरूसँग विचार बाझ्छ मेरो । चित्र सोल्टीसँग सारलाई लाई हिँड्छु । तिनको ज्यान नि उकालोमा गुडिहाल्ने भुँड्को जस्तै छ ।
पहाडका बीच, फेद र टुप्पातिर कुदेका गोरेटा हेर्दै आफूले दगुरेको बाटो विचार्छु । गोरेटोको सुन्दरता हेर्नु परे पहाडका थुम्कामा बस्नुपर्छ । अनि देखिन्छ अद्भूत सौन्दर्य †
‘दुई पहराले बाटो छेक्या छ, गाडी आउनलाई । नत्र यति विकट हुने थिएन यो भेग †’ भोलिको सुगमताबारे जान्दै छु अनिल श्रेष्ठबाट ।
महाभारत डाँडाको मझधारमा छु म । यी ढुङ्गेनी र भिराला थुम्कालाई पढ्दै हिँडिरहेको छु । दुख्न थालेका छन् खुट्टा । झोलाको हैरानी त नबिर्सिने कुरो भइगो नि †
बाक्ला वन र बस्तीको द्वन्द्व बढेको देखिन्छ । कतै वन दुब्लो कतै बस्ती निर्धो । बढिरहेको देखिन्छ छेकथुनको ढाँचाकाँचा ।
जिउ गनाएको छ । धुलो, गर्मी र पसिनाको मिश्रणले र बाफिलो गन्ध बनेको छ शरीरमा ।
निरन्तरको लम्काइले जिउ धुलिन मात्र बाँकी छ ।
तेर्छो आयो । ओराली सम्झँदा त रगत समेत जम्छ मेरो । उकालो चैँ तै बिसेक ओरालीमा त लगलग खुट्टा काम्छन् मेरा ?
२०६५ फागुन २७ गतेको दिन हुनुपर्छ । आज तनहुँको दक्षिण पश्चिमी यो विकटतातिर लर्किएको छु म घाँस–स्याउलाको संसार छ जहाँ । हलो किसानीको दुनियाँ छ जहा“ । अहोरात्र अभावले खबरदारी गरेको गरेकै छ जहाँ ।
प्रदुषणमुक्त प्रकृति छ । परम्पराको अपारनिधि छ । प्राचीन जीवन पद्धति छ । यी सँगै अप्ठ्याराहरू छन्, अविकासहरू छन्, असहजहरू छन् । विषमताका विशाल गुजुल्टामा बाँचेका यी पहाडका सुन्दरतामा हिँडिरहेछु म हिरिक्किएर ।
समय र बाटोमाथि देखियो भयानक दृश्य । ढुंगैढुंगामा ओकलेका पहाडहरूको शृंखला थपिन्छ । ढुंगेनी लेदोले लिपिएको छंगाछु र भीर ।
‘चुन ढुंगाको खानी हुन सक्छ †’
नारायण पोखरेलको भनाइ सुनिन्छ ।
यो देशका सबै पहाड, खोँच, ओडार, अक्करे भीर कुनै न कुनै खानी वा अमूल्य खनिजका सम्भाव्य भूमि हुन् । तर, तिनलाई निहाल्ने, गम्ने, खोतल्ने र गहिरिने आँटको खाँचो भएको हो हामीलाई । बाटोभरि यही कुराले निकै हिँडायो मलाई ।
गुरुङ मगरको बाहुल्य भएको क्षेत्र यो । असाध्यै सरल लाग्छ यो जाति । हार्दिक र स्नेही पनि । आफ्नो मौलिक कला, संस्कृति र सम्पदालाई जोगाउन लागिपरेको छ यो सम्प्रदाय ।
जनजातिका छोराछोरीलाई अक्षर रटाइरहेका मरहठ्ठा रिठ्ठो नबिराई बताइरहेछन् हामीलाई ।
झन् बढ्यो हिँडाइ । पुग्ने ठाउँ कल्पे र यसो भइरहेको छ । हल्लनटाट ज्यान खुब घिसारिरहेको छु म । लाग्दैछ, हाड–छाला मात्र बाँकी छ ।
डढेलिएको भीर र कान्ला निकै छिचोलिसकेका छौँ । कालो पहाड भन्ठानेको त डढेलाले खाएको थुम्को पो परेछ । हामी हिँडे पश्चिमको अग्लो डाँडा धुवाँइरहेको छ, छ ।
नयाँ घाँस पाउलिएला भनेर लगाइएको आगोले कति कुरा खरानिन्छन् भनी साध्य भए पो † साना बिरुवाको त कुरै छोडौँ, जमिनमुनि बस्ने सयौँ प्रजातिका जीवजन्तु कति स्वाहा होलान् ? बहुगुणकारी वनौषधि कति समाप्त होलान् ?
के यता ध्यान पुग्छ ?
घाम झरिरहेछ डाँडाबाट तल–तल ।
थुम्कै थुम्का । पहाडै पहाडका चेपमा मुस्काइरहेको मौसमको सौन्दर्य । चिसा, हरिया र लहरैलहराले अँगालिएका चेपहरूको सुन्दरता । चराजस्तो उडेर जाने मनले देख्छ– धेरैधेरै थोक ।
भीरसम्म फिँजारिएको छ घामको पखेटा । भीरमुनि देखापर्छ बस्तीको सम्पन्न तस्बिर । विसङ्गत र विषमताको दोहोरो गीत गुञ्जिन्छ मनभरि ।
उत्तरपट्टि देखियो कम्मर छिनेको पहाड ।
‘प्रकृतिले तरुनी बनाउन खोजेको पो थियो कि ?’
‘हैन, उझिन्ड्याउन मिल्ने गरी फर्सी फलाउन खोजेको हो कि ?’
मातृका पोखरेल र नयाँघरेबीच अनुमानका कुरा भए ।
कुराले हँसायो । अलिक भए पनि छोट्टियो बाटो । हो, तेर्छो छ बाटो । आज निकै सहज भएको छ ।
बन छ अलिअलि पाउलिएको । चुत्रो, ऐँसेलु, काफल, पानीअमला फाट्टपुट्ट भेटिन्छन् । टिप्छु, चाख्छु र नयाँ“ स्वाद जिब्रोमा राख्छु । पहाड डुल्नुको मस्ती यै हो– पारख गर्न पाइन्छ प्रकृतिलाई ।
एउटा थुम्को काटिनसक्दै अरु धेरै डाँडा र चुचुराहरू पसारिन्छन् आँखाअघि । दायाँ–बायाँ, अघि–पछि जताततै बग्रेल्ती पहाडहरूका नागी र थुम्काहरू । थुम र थरीथरीका पर्वतहरू ।
मलाई लाग्छ– डाँडाहरू मात्र तन्काए योे देश कति ठूलो हुन्छ होला ? जमीन अनपेक्षित अग्लिएर अनि थुप्रिएर यो देश सानो भएको हुनुपर्छ †
‘सारा देश सम्याउने योजना कुनै दिन विश्वमा आए नेपालको क्षेत्रफल अवश्यै बढ्नेछ †’
यो अनपत्यारिलो तर्कले एकछिन मज्जाले हिँडाउँछ मलाई ।
बाटो हलुका ओरालो छ र तेर्छो पनि । दम्साइलो उकाली र गुडुडु कुद्न नै मिल्ने फराकिलो गोरेटो छ । बाटो छेकेर बसेका पोथ्राका पात चुँड्दै, सुु“घ्दै हिँड्दैछु म । वनस्पतिका हजार गन्धले एउटा भिन्न आनन्द मिल्छ ।
‘खरी, चुनका उद्योग चलाउन मिल्ने पहाडहरू छन्, यतातिर ।’
अगाडिको सेते भीर देखेर अनिलजीको तर्क सुनिन्छ ।
वास्तवमा खोजीनीति गरे अरु थुप्रै सम्भावनाका संकेत देशभरि नपाइने होइनन् । मात्र रह्यो । जाँगर अनि योजना । केवल भागवण्डाको खोंचे थापेर बसिरहेका छौँ हामीहरू । यो हो लुकाउन नमिल्ने तीतो सत्य ।
निकै छिचोलियो तेर्छो ।
अब त कोल्टिएर पछाडि प¥यो पहाड । अनि ओह्रालो र सिधा बाटोले बोलायो हामीलाई । फनक्क फन्को मारेर थुम्को अगाडि अब निकै हिँड्नुपर्ने देखियो । जतिसुकै आनाकानी पनि हाथ्र्यो यो बाटोसामु ।
चरापानी पुगियो ।
रमाइलो, एकदमै रमाइलो नाम । चरालाई खान पुग्ने जरुवा पानी भएको रसिलो पहरोमा थियो, चरापानी । कुनै बेला चरालाई मात्र पुग्थ्यो होला त्यो पानी आजभोलि सिंगै बस्तीलाई पुग्ने पानी संकलन भइरहेको देखियो ठूलो ट्याङ्कीमा ।
आँत शितल पा¥यो चिसो पानीले ।
थकाइ मारियो । खुट्टाको दुखाइ र गनगन चर्कै छ । सुन्ने ठाउँ र भन्ने निकाय कतै भए पो † अचाक्ली हिँडियो हिजो । आज बिहानै झन् बेस्मारी हिँडियो । खुट्टाका औंला ढुट्टिएर सकिएकि भन्ने लागिरा‘छ । नयाँ जुत्ताको दगल्याइमा परेका छन् खुट्टाहरू ।
होलीको दिन आज । बिहानका रङ लोला सम्झन्छु ।
उकाली छ तर्पाया । हावाको फुइँकी चल्छ । निकै चिसो हुन्छ । तेर्छिएको बाटोले गुलियो चटाएर तानिरहेछ हामीलाई । उकाली र ओरालीभन्दा तेर्छो हाम्रा लागि अघोरै आकर्षण भएको छ । आज पनि घन्काएँ घडी खल्तीमा । अब उसको खटनपटन रहेन । मेरो उर्दी र आदेशमा समय चल्ने भो । नारीमा घडी बाँध्यो कि एकखालको आतंकमा बाँच्नुपर्ने । त्यही रिसले खल्तीमा कोचेको मैले, घडीलाई ।
लौ खास् त समय †
मुस्किल छ चट्टानबाट जोगिन तिखा, चुच्चा, चिप्ला र उबडखाबड ढुंगाहरूले कब्जा गरेका छन् सर्वत्र । लर्बरिन्छन् खुट्टाहरू ।
हिँड्नु छ अनि फेरि हिँड्नु †
नौला–नौला फूल देख्छु । जंगलभरि सुवा छ अनौठो अनौठो । फूल चँुडेर हेर्छु– प्रकृतिले सबै कुरा मिलाएर दिएको छ ।
सिर्सिरे हावाले वनको सुवास हाम्रा छातीभरि हुलेको छ । स्याबास फूल हो तिमीहरूका सुगन्धले मेरा पाइलालाई जाँगर दिएको छ आँधीसँग ।
घाँस काटेर वनबाट फुत्त निस्केका आइमाई भेटिए । पहरे ढुंगामा भारी बिसाएर निधारको पसिना पुछ्दै थिए ती तिनको राताम्मे अनुहार अझ उज्जर र चकिलो देखियो ।
‘तलको बस्तीको नाम के प¥यो ?’
मैले जान्न खोजेँ ।
‘घलडाँडा ?’
अलिक अधवैंसेले एकशब्दसँगै दुई पाथी मुस्काई ।
‘वनमै छ त घर तपाईंको † किन घाँस काट्न वन पस्नुभा‘नि ?’ ठट्टा पस्केँ मैले ।
‘घाँस काट्ने त निहुँ मात्र पो †’
जब्बरिएर बोली अर्की ।
उसको ‘निहुँ’ बुझ्न त मन थियो नै । म गफिएको देखेर साथीहरूले थालिहाले बोलाउन । कुरा अधुरो भो । अपुरो मन लिएर बुर्कुसिएँ म ।
बस्तीमा डुब्ो घामको सुन्दरता आकर्षक थियो निकै । हावामा फिर्फिराएको घामको छिरबिरे रङ मोहक थियो ।
फेरि रमाइलो बस्ती आयो । खरले छाएका राम्रा घर । बस्ती दक्षिण थियो बाँसघारी । हावाले पर परसम्म पु¥याएको देखिन्थ्यो बाँसका पट्यास ।
थकाइ, भोकले शरीरलाई निमोठ्न गरेको भान भएकै हो । के गर्नु, ओठमा नल्याई किलकिलमै दबाइरहेको छु म ।
तिघ्रा जोडिएर हिँड्न नसकिरहेका मोटा सोल्टी र म पथ्र्यौं सँगसँगै । म ढिलो हिँड्ने, उनी हिँड्नै नसक्ने– खुब हल मिलेका गोरु भयौँ । अनि त दाँवल भएर पाइला घिसारिरहेछौँ हामी । अरुहरू छोड्थे, प्रायः हामी दुई सँगै हुन्थ्यौँ गनगन, गुनासो गर्दै बाटोलाई सराप्दै ।
हन, कति हिँडियो ?
नारायणजी टोपी मिलाउँदै भन्छन्– ‘गाउँकालाई थोरै, शहरकालाई धेरै †’ व्यंग्य ‘होइन’ भन्छु र आफैलाई हिँडाउँछु म । किनभने पुग्नुपर्ने अझै धेरै पर छ । त्यस कुराको प्रमाण डुबिसकेको घाम पनि हो । बेनाम पहाडको एकान्तले अरु थप आधार दिइसकेको छ । मात्न तयार भएको बजार भेटियो–घलडाँडा बजार ।
नीला प्लाष्टिकका झुप्रे तीन चार पसल थिए, बाटोका बायाँपट्टि । फागुपूर्णिमाको होलीको दिन । रंगिलो चालामाला यता पनि देखियो । सबै पसलमा उसिनेका तरुल, गिठ्ठा, भ्याकुर र तारेभुटेका अनेक परिकार थिए । यो राताम्मे हुने होडबाजीको घलडाँडो बजारमा एकछिन हामी रोकियौँ र गोडालाई विश्राम दियौँ ।
‘पुलामी, चोर्ची, प्राङ्साहरूको बस्ती हो यो । तपैं सर्कारी मान्छे हो भने सत्ते कुरा मात्र लेख्नुस् †’
ठुटे नेताजस्तो लाग्ने एउटा गन्धेले बतायो मलाई । ऊमतिर हेरिहे पनि उसका खुट्टाले राम्ररी ठाउँ टेकेका थिएनन् पटक्कै । सबै झुप्रामा जाँडको खोलो बगिरहेको थियो, दोहोरी घन्किसकेको थियो र रौनकता रन्किसकेको थियो ।
घलडाँडाको मादक साँझलाई बाई बाई गर्नुप¥यो हामीले ।
पारिदेखिएका भोटेस्वाँरा, भकुन्डी, रसौली, मझुवा, खेप्रसिङ, बाथलडाँडाको चकमन्न संसार निमग्न थियो आफैँमा । चुपचाप, ती बस्तीहरूमा देशको रगत अविच्छिन्न बहिरहेथ्यो… बहिरहेथ्यो ।
लौ बाटो फनक्क मोडियो उत्तरतिर ।
अनि फेरि भेटिए जात्रे तरुनीहरू । बाटो छेवैको रुखको फेदमा तीन जोडी डबको जाँडमा दिइरहेथे दिलोज्यान ।
‘मदिरा, मादल, मावली र मायाप्रीति जनजातिका सबैभन्दा प्यारा कुरा हुन् । यिनै चार ‘म’ ले यिनीहरूको जीवनशैली, परम्परा र सभ्यता लियो भएर गएको छ, ।’
चार ‘म’ को महिमा बताउने पनि ‘म’ नै अर्थात मोदनाथ मरहठ्ठा ।
हिजोदेखि हिँडाइको निरङ्कुशता खपेका पिँडुलालाई मैले आश्वासन दिएँ ‘भरे नुनपानी भेटाउनेछौ’ तिमीहरूले । अहिले चाइँचुइँ नगरी हिँड ।’
अब ओह्राली सुरु भोे । ओह्रालीका मुखैमा एउटा जराजीर्ण घर थियो । बाटोसँगैको आँगनमा चारपाँच मृत्युहरू पिइरहेथे निस्लोट भएर ।
‘बुनु, सानो जर्किन ल्याऊ न †’
बाउले अह्रायो ।
त्यस्तै पाँच छ वर्षकी केटीले सि“गानको लत्को ओठले चाट्दै जर्किन ल्याई कनी कनी ।
मलाई लाग्यो नयाँ नेपालको गफगाफ त निकै हुँदो हो यो आँगनमा पनि ?
नवीन विभासले अर्का मगर भाइ भेटेछन् । ‘ओइ राना, सँगै जाम के रे ?’ भन्दै अँगालो हाल्दै रोल्पाली निष्कपटता, हार्दिकता प्रकट गरिरहेथे । तिनको सरसता बिघ्नै मिठो लाग्यो मलाई ।
‘महाअँध्यारोमा पनि पुगिन्न कि क्या हो ?’
उदयपुरे पोखरेलको संशय ।
‘त्यसो नहोला ?’
गोर्खाली पोखरेलको ढाड्स ।
बडेमानको ढु्रगामा ज्यान बिसाएर सुनिरहेको छ म तिनका कुरा । वास्तवमा म यति साह्रो थाकेँ– नयाँ जुत्ताले पारेको जलजलाउँदा पानीफोकाको पीडाले दिएको हैरानीसमेत भुल्दै थिएँ म । बेला–बेला लाग्थ्यो– ‘जिन्दगीको राजपत्र यत्ति नै हो कि क्या हो ?’
ढुंगेनी तेर्छो निकै छिचोलेपछि फाँटहरू देखापरे । उता बन्दीपुरबाट आएको धुले सडकले मुख देखायो पुलुक्क । हामी हिँडिरहेकै थियौँ– केही ठिटाहरू रङका बोहोता लिएर माथिल्ला गराबाट आए गुरुरुर्र ।
‘होली हो नि आज त †’
गाला, निधार, नाक, मुख, अनुहारैभरि दलिदिए हामीलाई तिनले । अब नौलो गाउँमा त्यसलाई अस्वीकार्ने हिम्मतसमेत थिएन हाम्रो । फेरि स्वतन्त्रताको घोर दुरूपयोग गर्ने समय र समाज छ यतिबेला ।
अनिच्छालाई खोकिलामा च्यापेर रातै अनुहार लिएर उजेली साँझमा हामी हिँडिरह्यौँ… हिँडिरह्यौँ ।
‘हिले खर्क पुगियो । अब बस्ने ठाउँ पो कता हो ?’ सोधखोजमा जुटे अनिल ।
उपत्यकाजस्तो लाग्ने यो पहाडी मनोरम बस्तीलाई मनभरि उतार्दै थिएँ म ।
‘चन्द्रको घर म देखाउँछु †’
एकजना पुड्का मान्छेले डो¥याए हामीलाई ।
अब त सिद्धियो होला हिँड्न भनेको त … ? अनि फेरि निकै ओह्राली, तर्पाया र समथर बाटो नहिँडी सुखै भएन । गरामाथिका आली टेक्दै, कुलेसो नाघ्दै अनि मूलबाटो समात्दै बाक्लो साँझमा हामी पुग्यौँ झुरूप्प बस्तीभित्र । खास हिलेखर्क त्यो रहेछ ।
खुइले कुकुरका भुकाइले स्वागत गरे हामीलाई
पसल चलाएका रहेछन् चन्द्रप्रकाश गुरुङले । दुईचारजना पाहुना पाल्ने ल्याकत समेत रहेछ तिनमा । गुरुङको पिँडीमा भेला भयौँ हामी ।
खाने गाँस र सुत्ने बासको जोहो मिलाए फरासिला चन्द्रले । उनले त्यो झुरूप्प बस्तीबारे थुप्रै सूचना दिए ।
सेल, चिउरा, चिया र वन तरुल खाँदै चन्द्रका कुरा सुन्दै छु ‘२०२१ सालमा यहाँ ठूलोे विपत्ति आइप¥यो । पैरोले सबै घर र बस्तीलाई स्वाहा पा¥यो । त्यसपछि हामीलाई सुरक्षित पार्न सरकारले तल दमौली, दुलेगाँैडा, खैरेनीमा लान खोज्यो । तर यो गाउँका मान्छेले एकै ठाउँमा जग्गा पाए जाने, नत्र नजाने भनेर अड्डी लिएपछि सरकारी योजना आफैँ थन्कियो । अहिले यो खर्कमा चौवन्न घर गुरुङका छन् । त्यस्तै विक र परियारका एक एक गरी जम्मा छपन्न घरधुरी यहाँ छन् । यो एउटा नमूनाको गाउँ हो । यहाँ कौरा, घाटु, चुट्का, छेलो, झाम्रे नाच हेर्न पाउनुहुन्छ । तपाईंले गुरुङहरूको मन हेर्न सक्नुहुन्छ ।’ खराबरी बताए चन्द्रले ।
बस्तीका सबै कुनाकानी डुलेँ म । उहिलेको तेल पेल्ने कोल हेरियो । परस्पर मिलेका घुमाउने घर, मौरीका घार, दाउराका चाङ, मकैका सुली र परेबाका गुँड हेर्दै बस्तीको फन्को मारेँ, मातृकाजीस“ग मैले । परम्परालाई आधुनिक ढंगले लैजान सकिँदो रहेछ भन्ने लाग्यो मलाई ।
ठाउँ ठाउँमा सूचना थियो– ‘दिसामुक्त क्षेत्र ।’ राति त थियो नै । तैपनि हिलेखर्कको शुभ्र र शान्त चरित्रले तानिहाल्यो मलाई । बस्तीलाई तीनचार फेर हेरेर औडाहा शान्त पारेँ मैले ।
बतासे, आहालडाँडा र जोगिनी डाँडाको काखमा थपक्क बसेको रहेछ हिलेखर्क । १६०० मिटर उचाइमा रहेको यो सुन्दर बस्तीको हार्दिकता सौम्य र शालीन लाग्यो मलाई ।
राति कुखुराको ताततातो झोलमा मज्जाले खाइयो भात । जीवनको मज्जा यो पनि त हो नि । यस्तै तरंगले ह्याकुलो भरियो टम्म । देशभरि यस्तै माया, ममता र मिठास सधैँ रहोस् भन्ने कामना पनि गरेँ मैले ।
मातृकाजी, मोदनाथजीस“ग यस्ता मायालु बातचित निकै भए । देश, समाज, पद्धति र व्यवहारिकतालाई कहिले यस्ता अन्य विकट ठाउँमा ल्याइपु¥याउने होला ? हाम्रा कुराका विषय थिए । साथीहरू आफू अनुकूलका दौँतरी छान्दै मनखुसी संवादमा जुटेका थिए । नबिटुलिएको गाउँले मायामा निथु्रक्कै भिजेथ्यौँ हामी ।
गर्मी कम र जाडो नभागिसकेको मौसमको रहलपहल रहेछ हिलेखर्कमा । अघिल्लो दिन लेकमा पिँढीको सुताइले जिउ अरर्रिएको थियो । तर आज त्यस्तो हुन नदिने प्रचण्ड वाचा गरे मरहठ्ठाले । अनि त खाट कोठाको मेलमिलाप भए ठाउँमा मातृकाजी र म लुसुक्क लाग्यौँ सिरक तताउन । बल्ल भो हाइसन्चो ।
अन्ततः हाम्रो दश जनाको बटालियन मध्यराततिर तितरबितर भयो । चन्द्रले मिलाएको चौवन्न घरमा सुत्ने ओच्छ्यान खोज्दै मित्रहरू भन्दै गइरहेथे– ‘यस्ता मौका कमै आउँछ जीवनमा †’
जूनको टहटह झ्यालभित्र पसिरहेथ्यो । वरपरका थुम्काहरू जुनेली किरणमा धोइएर सफा र सिनित्त देखिरहेथेँ म । परका घरहुँदो मादल र खैंजेडी बजिरहेकै थिए ।
तीनदिनदेखि आङको आङै भएका लुगा फेरी सिरकभित्र पसेँ । जिउ त फूलको थुँगाझैँ हलुँगिएछ– यो पहाडी गुरुङ बस्तीको आतिथ्यले, स्नेहले र मेजमानीले । भोलि बिहानै फेरि बन्दीपुर लम्किनु छ हामीले । अब आँखामा निन्द्रा आओस् तुरुन्तै… एकदमै चाँडो †
ख्याल ख्यालको थिएन हिलेखर्कको खातिरदारी †